Ontwerpend onderzoek

‘Smaakmakers voor de bloemkool’

Hoe bouwen we ‘1.000.000 woningen’ bij in Nederland’? Dat was de centrale vraag van het ‘Ministerie van Maak’ bij de IABR 2022. 100 ontwerpbureaus zijn gekoppeld aan 100 locaties in Nederland om voorstellen voor nieuwbouw te laten zien. Kritisch-zijnde op het genoemde aantal heeft B+F gewerkt aan een speculatieve ontwerpstudie als bijdrage voor deze tentoonstelling. Het ontwerpend onderzoek richtte zich op een alternatieve strategie voor verdichting van bloemkoolwijken, met als casus de Apeldoornse bloemkoolwijk. De maquette is op de IABR tentoongesteld en is vervolgens op tournee gegaan door Nederland.

De speculatieve ‘what-if’ studie toont het laadvermogen van bestaande bloemkoolwijken, wanneer er wordt verdicht met specifieke woningtypologieën die passen bij het karakter van de wijk. Dit breekt dus met de standaard nieuwbouw-rijwoning die een te grote ruimtevraag heeft. Het put inspiratie uit de Experimentele Woningbouw ’68-’80 en internationale referenties zoals het werk van de Londense architect Peter Barber. Toegevoegde woningen dragen bij aan de diversiteit van het eenzijdige woningbestand, bevordert de doorstroming en daarmee de leefbaarheid en sociale samenhang binnen deze deze wijken. Na het ontwerpend onderzoek is de maquette i.s.m. het Apeldoornse architectuurcentrum Bouwhuis ook de ‘wijk ingegaan’ om reacties te peilen onder bewoners van de Maten.

Projectuitvoering onder Barzilay+Ferwerda VOF

Meer lezen..

Leidraad Openbare Ruimte

Leidraad Openbare Ruimte Beijum, Groningen

In 2021 nam De gemeente Groningen haar nieuwe ‘Leidraad Openbare Ruimte’ aan. De leidraad heeft tot doel om de openbare ruimte te ‘herwinnen’ op de auto, ten gunste van verblijfs- en gebruikskwaliteit, terwijl een sterk mobiliteitsnetwerk overeind blijft. Die leidraad kent een indeling op verschillende straattypologieën en buurtypen, met uitgangspunten voor de aanpak ervan. De wijk Beijum werd gecategoriseerd als ‘woonerfwijk’, maar de wijk is rijker en veelzijdiger dan dat, zo bleek uit het eerder gedane stedenbouwkundige onderzoek naar de wijk. Daarom vroeg de gemeente om een uitwerking van een wijk-specifieke Leidraad Openbare Ruimte Beijum.

De leidraad bevat een ‘Buurtenatlas’ die inzicht geeft per buurt (‘heerd’)in de specifieke kenmerken en kwaliteiten in de openbare ruimte. Vervolgens biedt de ontwikkelde ‘Tookit’ zowel wijk-generieke als gedifferentieerde ontwerpprincipes welke aansluiten op de typologie en eigenheid van de Beijumse buurten. Dit vanuit de visie om de wijk een kwaliteitsimpuls te geven, waarbij zowel eenheid en herkenbaarheid van de heerden worden geborgd.

Projectuitvoering onder Barzilay+Ferwerda VOF

Meer lezen..

Onderzoek & analyse

Stedenbouwkundig onderzoek Beijum, Groningen

De Groningse jaren ’70-’80 wijk Beijum staat voor een wijkvernieuwingsopgave. De gemeente zocht naar richting in die ontwikkeling om de wijk klaar te maken voor de toekomst. Naast een cultuurhistorisch onderzoek dat SteenhuisMeurs heeft uitgevoerd was er behoefte aan een stedenbouwkundige analyse / onderzoek naar de specifieke kenmerken van de bloemkoolwijk Beijum. De visie die hieruit voortkomt geeft handvatten voor de aanpak van de bestaande woningen, verdichting, mobiliteit en openbare ruimte.

Uit het onderzoek blijkt dat de wijk heel divers is qua karakter met verschillende buurttypen en -typologieën. Het heeft de gemeente de ogen doen openen dat een standaardaanpak geen recht doet aan de veelzijdigdheid en veelkleurigheid aan buurten (‘heerden’). Het advies is dan ook om die eigenheid per buurt te versterken, in onderlinge samenhang. Er worden voorstellen gedaan om op korte termijn aan te pakken (‘quick wins’) en vergezichten voor de lange termijn.

Projectuitvoering onder Barzilay+Ferwerda VOF i.s.m. Eric Jongen / Jongen Ontwerp

Meer lezen..

Ontwerpend onderzoek

Experimentele Woningbouw 68-80 Revisited

Als vervolg op de eerdere verkenning voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is op eigen initiatief en met steun van het Stimuleringsfonds voor de Creatieve industrie gewerkt aan een ontwerpend onderzoek naar het programma ‘Experimentele Woningbouw 1968-1980’. In vier casestudies naar exemplarische en toonaangevende woningbouwexperimenten uit de jaren ’70 is hun voorbeeldfunctie voor de actuele woningbouwopgave onderzocht en zijn er lessen geformuleerd voor de omgang en transformatie van dit Post-65 erfgoed.

Dit onderzoek is samen met gemeenten, woningcorporaties, bewoners en externe experts uitgevoerd. Daarbij is ontwerpend en vanuit beleid verkend welke toekomst mogelijk is voor deze experimenten die ca. 50 jaar oud zijn. Hoe kan je een woondekcomplex in Arnhem levendig houden? Hoe kan het unieke beeld van het de een houtskeletbouwbuurt in Alkmaar overeind blijven? Hoe vernieuw je de woonerven in Apeldoorn en bieden de woningen mogelijkheden voor optoppen en woningsplitsing? Hoe kunnen de terrasflats in Geldrop worden getransformeerd en van brede betekenis zijn voor de omgeving en specifieke doelgroepen?

Aanpak

Door archiefonderzoek en interviews is achterhaald welke intenties schuilgingen achter het oorspronkelijke ontwerp en in welke bredere context deze tot stand kwamen. De veranderingen door de jaren heen en de manier waarop bewoners de plek nu ervaren, zijn in kaart gebracht met enquêtes, interviews en analyses. Vervolgens heeft een ontwerpend onderzoek, in samenwerking met stakeholders, externe experts en bewoners, inzicht geboden in transformatiekansen. Dit heeft geresulteerd in een reeks toekomstscenario’s, uitgewerkt in tekst en tekeningen, die laten zien welke ingrepen kansrijk zijn. Daarbij is steeds gekeken naar de eigenheid van het oorspronkelijke experiment en hoe dit zich verhoudt tot de opgaven van vandaag.

Resultaat

Elke casestudie is rijk geïllustreerd en helder gerapporteerd, zowel in boekjes als op een webpagina, die samen fungeren als een ‘biografie’ van de buurt of het gebouw. Hiermee wordt het vaak vergeten narratief en de ontstaansgeschiedenis van de plek herontdekt. Dit heeft bij stakeholders en bewoners geleid tot herwaardering, waardoor de experimenten opnieuw op de kaart staan, extra aandacht krijgen binnen transformatietrajecten of zelfs van sloop zijn gered. De aanpak levert waardevolle kennis op die richtinggevend is voor wijkvernieuwing en gebouwtransformatie.

Het onderzoek biedt inzicht in de potentie van Post-65 erfgoed – niet alleen in ontwerp en programma, maar ook in proces. De casestudie-aanpak, waarin ontwerp een centrale rol speelt, blijkt een krachtig middel om de toekomstmogelijkheden van dit erfgoed te verkennen. De lessen uit het onderzoek vragen om een bredere verspreiding dan tot nu toe, mede door de beperkingen tijdens de coronaperiode, mogelijk was. Gedurende het onderzoek heeft het thema veel aandacht gekregen via sociale media, de website, interviews en uitnodigingen voor lezingen en Post-65 bijeenkomsten.

Projectuitvoering onder Barzilay+Ferwerda VOF, onder begeleiding van Anita Blom (RCE), Dirk van den Heuvel (TU Delft/Jaap Bakema-Institute), Noud de Vreeze (vz. Van Eesternmuseum, vml. Nationale Woningraad), Ivan Nio (stadssocioloog), Bas Liesker (Heren5 architecten), Rutger Oolbekkink (Inbo en Atelier Rijksbouwmeester)

Meer lezen..

Onderzoek

Verkenning Predicaat Experimentele Woningbouw 1968-1980

Het programma Experimentele Woningbouw, ingesteld door minister Schut van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, was zeer kenmerkend voor zijn tijd en grensverleggend vanwege vernieuwingen op het gebied van volkshuisvesting en woningbouw. Het programma bepleitte deze vernieuwingen als reactie op de grootschalige, monotone woonwijken uit de late jaren 60. Thema’s waren: compact bouwen, menging van woningtypen, flexibiliteit, kleinschaligheid, bouwen voor de buurt en inspraak van bewoners; aspecten die later in de jaren 70 heel gewoon zouden worden en nu weer heel actueel zijn. Dit rapport toont de 64 woningbouwprojecten en belicht de omstandigheden waaronder deze tot stand kwamen.

Het onderzoek vond plaats als onderdeel van de Verkenning Post 65 van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De verkenning heeft tot doel de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap te adviseren over de betekenis van erfgoed uit de periode na 1965 en hoe daarmee om te gaan. Het gaat daarbij om kennisopbouw en -verspreiding, onderzoek naar ‘het veld’, instrumentarium en draagvlak. Een ander belangrijk aspect van de Verkenning is de koppeling met actuele opgaven en ontwikkelingen. 

Deze publicatie is voor beleidsmakers, erfgoeddeskundigen en ontwerpers die meer willen weten over experimentele woningbouw in de jaren ’60 en ’70.

In 2019 is deze verkenning in aangepaste publieksvriendelijke versie door nai010 als boek gepubliceerd (zie publicaties).

Projectuitvoering onder Urben & bureau MB/a i.s.m. Anita Blom

Meer lezen..